Brussels International Map Collectors' Circle


From our Press Review

De Standaard - 12 and 13 December 1998 - Page 12

Kaartenliefhebbers huldingen Ortelius

Tentoonstellingen en lezingen in Brussel en Antwerpen

Van onze medewerkster

BRUSSEL - Ortelius was een erudiet humanist met diep gaande interesse voor aard rijkskunde, historische toponymie en antieke munten. Al die kwaliteiten komen dit weekeinde ruimschoots aan bod tijdens lezingen en twee tentoonstellingen in Brussel en Antwerpen.

KUNSTMARKT

De Brussels International Map Collectors' Circle, afgekort tot BIMCC, organiseert een conferentie over leven en werk van de Antwerpse cartograaf Abraham Ortelius (1527-1598). Aanleiding is de vierhonderdste verjaardag van diens overlijden.

Zijn interesse voor de aardrijkskunde en de geschiedenis maakte Ortelius eerst te gelde als afsetter of inkleurder van landkaarten. Daarnaast handelde hij, in navolging van zijn vader, in antiquiteiten, munten, boeken en kaarten. Tussen 1564 en 1567 vervaardigde hij kaarten van Egypte, Azië en de toen bekende wereld.

Op zich zijn die kaarten niet spectaculair, maar het is opvallend dat in die periode de vermelding "afsetter van caerten" plaatsmaakt voor "Abraham Ortelius cartographus". Die zelf erkenning verdient hij pas tenvolle in 1570, bij de uitgave van het Theatrum Orbis Terrarum, een kaartenboek met 52 kaarten op dezelfde schaal en afgedrukt op gelijk formaat. Het is de eerste moderne atlas die al de betrouwbaarste landkaarten van alle bekende delen van de wereld bundelt.

De atlas werd een bestseller. Er verschenen ruim dertig edities, gedrukt in zeven talen, ook in het Nederlands (Theatre oft Toonneel des Aertsbodems).

In 1577 kwam bij drukkerij Plantijn opnieuw een primeur uit, namelijk het Theatrum omgewerkt tot een atlasje op zakformaat, getiteld Epitome Orbis Terrarum. Meer dan veertig jaar lang bezat Ortelius' Theatrum het monopolie over de atlassenmarkt. Slechts Gerard de Jode (1509-1591) dreigde met zijn Speculum Orbis Terrarum die benijdenswaardige positie te verstoren. Ortelius kon de uitgave van De Jodes Spiegel vijf jaar tegenhouden...

Dankzij het financiële succes van het Theatrum kon Ortelius zich rustig wijden aan de studie van munten en de antieke wereld, zoals blijkt uit een volgende publicatie, Deorum Dearumque capita, een werk over antieke munten, "ex museo Abraham Ortelii". In 1579 verschijnt zijn Parergon, een geschiedkundige atlas als bijvoegsel in het Theatrum, bestaande uit een reeks kaarten van de Grieks-Romeinse wereld.

Bij Ortelius' dood, in 1598, waren er al 22 uitgaven van het Theatrum van de Antwerpse persen gerold. De laatste editie van de atlas verscheen in 1612. Daarna werden de koperplaten verkocht aan de gebroeders Moretus, de opvolgers van Plantijn.

Een nieuwe uitgave van Ortelius' atlas was niet meer nodig omdat de Mercator-Hondius-atlas de markt op dat moment voorgoed had veroverd. Bovendien verschoof het internationale handelscentrum van Antwerpen naar Amsterdam, en werden ook de cartografische knowhow en afzetmarkt naar het noorden versast.

De levenswandel van andere kaartenmakers zoals Mercator, Lodovico Guicciardini, Jodocus Hondius, Claes Jansz. Visscher, Willem Blaeu en anderen, is minstens even interessant als die van Abraham Ortelius. De BIMCC, opgericht in juli 1998 naar het model van de Londense International Map Collectors' Society, heeft dus een interessant studie- en verzamelobject. De vereniging bestudeert oude kaarten, atlassen, topografische werken, stadsgezichten en globes. Regelmatig worden lezingen, exclusieve museum- en bibliotheekbezoeken en taxatiedagen georganiseerd.

Cartografisch materiaal is te vinden bij de gespecialiseerde antiquaar. België telt er een vijftal. Hét Mekka voor de kaarten liefhebber is Londen, met minstens dertig degelijke antiquariaten. Er zijn ook gespecialiseerde veilinghuizen, zoals Henri Godts (voorheen Moorthamers) in Brussel en Veilinghuis De Kempen.

De prijs voor oude kaarten varieert van enkele honderden tot duizenden franken. Mooie 19de-eeuwse kaarten zijn soms voor een prikje te koop. 16de- of 17de-eeuwse items zijn prijzig, alhoewel nooit te duur voor een prachtig authentiek document van vierhonderd jaar oud. Uitzondering op die regel was de laatste uitgave van een Theatrum Orbis Terrarum van Ortelius (Antwerpen, 1601) waarvoor in 1985 tijdens een veiling van Moorthamers 1,7 miljoen frank werd neergeteld.

Marijke Declercq

"Ortelius Commemoration": 12 en 13 december, in het Sint-Michielscollege, Sint-Michiellaan 24, 1040 Brussel.

[...]